Θουκυδίδης "Ιστοριών" Γ' 73

Α' Κείμενο & μετάφραση 

[73] τῇ δ᾿ ὑστεραίᾳ ἠκροβολίσαντό τε ὀλίγα καὶ ἐς τοὺς ἀγροὺς περιέπεμπον ἀμφότεροι, τοὺς δούλους παρακαλοῦντές τε καὶ ἐλευθερίαν ὑπισχνούμενοι· καὶ τῷ μὲν δήμῳ τῶν οἰκετῶν τὸ πλῆθος παρεγένετο ξύμμαχον, τοῖς δ᾿ ἑτέροις ἐκ τῆς ἠπείρου ἐπίκουροι ὀκτακόσιοι.

(§73) τῇ δ᾿ ὑστεραίᾳ	Και την επόμενη μέρα
ἠκροβολίσαντό τε ὀλίγα	είχαν μεταξύ τους λίγες μικροεπιθέσεις
καὶ περιέπεμπον	και έστελναν εδώ και εκεί (απεσταλμένους)
ἀμφότεροι	και οι δυο (πλευρές)
ἐς τοὺς ἀγροὺς,	στα χωράφια
παρακαλοῦντές τε	προσκαλώντας με το μέρος
τοὺς δούλους	τους δούλους
καὶ ὑπισχνούμενοι ἐλευθερίαν·	και υποσχόμενοι (σ’ αυτούς) ελευθερία.
καὶ τὸ πλῆθος	Και οι περισσότεροι
τῶν οἰκετῶν	από τους δούλους
παρεγένετο ξύμμαχον	πήγαν σύμμαχοι
τῷ μὲν δήμῳ,	στο πλευρό των δημοκρατικών,
τοῖς δ᾿ ἑτέροις	ενώ με το μέρος των άλλων
ὀκτακόσιοι ἐπίκουροι	οχτακόσιοι μισθοφόροι
ἐκ τῆς ἠπείρου.	από τη στεριά.

Β' Ερμηνευτικά σχόλια

Την επόμενη μέρα ("τῇ δ᾿ ὑστεραίᾳ"), μετά την απώθηση των δημοκρατικών από τους ολιγαρχικούς Κερκυραίους σε περιοχές γύρω από την πόλη, και οι δυο πλευρές ("ἀμφότεροι") πραγματοποίησαν μικροσυμπλοκές ("ἠκροβολίσαντό τε ὀλίγα") και έστελναν εκπροσώπους τους στα χωράφια ("ἐς τοὺς ἀγροὺς περιέπεμπον") με σκοπό να παρακαλέσουν τους δούλους να συνταχθούν με το μέρος της μιας ή της άλλης πλευράς. Ο Θουκυδίδης αναφέρει και το "δέλεαρ" που προσέφεραν : την απόδοση της ελευθερίας σε ανθρώπους που την είχαν απωλέσει είτε εκ γενετής ως παιδιά δούλων, είτε στην πορεία της ζωής τους ως αιχμάλωτοι πολέμου ("ἐλευθερίαν ὑπισχνούμενοι"). Λογικά, ο αριθμός των δούλων πρέπει να ήταν εξαιρετικά μεγάλος, αφού πρέπει να αποτελούσαν το 1/3 περίπου του πληθυσμού του νησιού ο οποίος υπολογίζεται χονδρικά στους 60 - 80.000 κατά την κλασική περίοδο (480 - 336 π.Χ.). Το σχολικό βιβλίο αναφέρει ότι "οι δούλοι, που υπερέβαιναν τότε το μισό πληθυσμό της Κέρκυρας", ωστόσο η πληροφορία αυτή δεν φαίνεται να στηρίζεται σε αξιόπιστες πηγές και ίσως να μην ευσταθεί. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η χρήση της μετοχής "παρακαλοῦντές" που αποτυπώνει ξεκάθαρα την απεγνωσμένη προσπάθεια των δυο πλευρών για επικράτηση της μιας σε βάρος της άλλης: φτάνουν σε σημείο να παρακαλούν τους δούλους για βοήθεια, με υπόσχεση την χορήγηση της πολυπόθητης ελευθερίας τους σε περίπτωση ενδεχόμενης νίκης. Φανερώνεται ταυτόχρονα η κορύφωση της έντασης ανάμεσα στις δυο αντίπαλες παρατάξεις που καταφεύγουν σε κάθε δυνατό μέσον για να κατακτήσουν τη νίκη. Τελικά η πλειοψηφία των δούλων στρέφεται προς τους δημοκρατικούς ("καὶ τῷ μὲν δήμῳ τῶν οἰκετῶν τὸ πλῆθος παρεγένετο ξύμμαχον"), εξέλιξη μάλλον αναμενόμενη και λογική για τους παρακάτω λόγους: 1) από οικονομικής και κοινωνικής άποψης, οι δημοκρατικοί βρίσκονταν πιο κοντά στους δούλους, αφού προέρχονταν κυρίως από τα κατώτερα κοινωνικά στρώματα, 2) οι περισσότεροι δούλοι πρέπει να άνηκαν κατά κύριο λόγο σε εύπορους οπαδούς της ολιγαρχικής τάξης, γνωρίζοντας από κοντά την κακομεταχείριση των ιδιοκτητών τους (χωρίς αυτό φυσικά να είναι απαραίτητο σε όλες τις περιπτώσεις), σε αντίθεση με τους δημοκρατικούς των οποίων η συμπεριφορά πρέπει να ήταν πιο ήπια και ανθρώπινη. 3) οι περισσότεροι άνθρωποι νιώθουν μια συμπάθεια για τα θύματα και εδώ ως θύματα παρουσιάζονται οι δημοκρατικοί, επειδή όχι μόνο κάποιοι από αυτούς έχουν δολοφονηθεί (Γ' 70), αλλά και εκδιωχθεί με πολεμικά μέσα (Γ' 72). 4) οι ολιγαρχικοί, εξαιτίας του δόλου που  ήδη έχουν χρησιμοποιήσει (συνωμοσία και εκτέλεση εξήντα δημοκρατικών, απόπειρα να ξεγελάσουν τους Αθηναίους, κλίμα τρομοκράτησης των δημοκρατικών στην Κέρκυρα), παρουσιάζονται αναξιόπιστοι και αφερέγγυοι. Ο Θουκυδίδης μεταβάλλει την ονομασία των δούλων σε "οικέτες" που σημαίνει "οικιακοί δούλοι". Αυτοί βρίσκονταν σε πολύ καλύτερη θέση απ' ότι οι δούλοι που εργάζονταν στην ύπαιθρο, τοποθετούνταν δίπλα στον ιδιοκτήτη τους και την οικογένειά του και διατηρούσαν σχέσεις αφοσίωσης μαζί του. Οι οικέτες αναφέρονται εδώ για να καταδειχθεί ότι η προσπάθεια των δυο πλευρών για αναζήτηση βοήθειας δεν περιορίστηκε στους δούλους των αγρών, αλλά επεκτάθηκε στους δούλους όλων των κατηγοριών, ανεξάρτητα με το χώρο διαβίωσης και εργασίας τους. Η αποτυχία των ολιγαρχικών να πάρουν με το μέρος τους έναν ικανοποιητικό αριθμό δούλων - αναμφίβολα κάποιοι θα συμπαρατάχθηκαν μαζί τους - τους οδηγεί στην πρόσληψη "επίκουρων" από την απέναντι ηπειρωτική στεριά ("τοῖς δ᾿ ἑτέροις ἐκ τῆς ἠπείρου ἐπίκουροι ὀκτακόσιοι"). Η οικονομική άνεση των ολιγαρχικών σε συνδυασμό με την ανάγκη για ενισχύσεις σε έμψυχο δυναμικό, τους οδήγησε στην πρόσληψη μισθοφόρων. Μισθοφορικές στρατιωτικές υπηρεσίες μπορούσε να παρέχει οποιοσδήποτε την εποχή εκείνη. Θα μπορούσαμε να υποστηρίξουμε ότι για πολλούς ανθρώπους ήταν άλλο ένα μέσο βιοπορορισμού και έκτακτου εισοδήματος πέρα από το κανονικό. Βεβαίως τίθεται και ένα ερώτημα : πόσο αξιόπιστοι στο πεδίο της μάχης θα αποδεικνύονταν όσοι πληρώνονταν και πόσο αξιόπιστοι όσοι μάχονταν για την απόκτηση της ελευθερίας τους; Νομίζω ότι η απάντηση προκύπτει αβίαστα και χωρίς κάποια ιδιαίτερη σκέψη. Αυτό εξάλλου προοικονομεί και το αποτέλεσμα της σύγκρουσης ανάμεσα στις δυο πλευρές. 
Και ένα τελευταίο σχόλιο για τη χρονική διάσταση που δίνει στα γεγονότα ο Θουκυδίδης: παρουσιάζει όλα αυτά τα γεγονότα σε μια μέρα. Εννοείται ότι δεν υπήρχε περίπτωση να διατρέξουν οι απεσταλμένοι και των δυο πλευρών σε μια μέρα την κερκυραϊκή ύπαιθρο για δούλους ή να μεταφερθούν στην απέναντι ηπειρωτική στεριά, να στρατολογήσουν μισθοφόρους και να επιστρέψουν πίσω στην Κέρκυρα. Απλά, σκοπός του ιστορικού είναι να αποδώσει τα γεγονότα με μια συγκεκριμένη ταχύτητα, φέρνοντας το ένα πιο κοντά στο άλλο και παραλείποντας ανούσιες λεπτομέρειες.