Θουκυδίδης "Ϊστοριών" Γ' 75

Προσέξτε τα παρακάτω βίντεο. Άσχετα, φυσικά, με το θέμα του παρακάτω μαθήματος αλλά δείχνουν ξεκάθαρα το τρόπο με τον οποίο οδηγούμαστε στον εκφασισμό και την εκμηχάνιση του Ανθρώπου. Αθάνατε Charlie Chaplin! 

Α' Κείμενο και μετάφραση 

[75] τῇ δὲ ἐπιγιγνομένῃ ἡμέρᾳ Νικόστρατος ὁ Διειτρέφους Ἀθηναίων στρατηγὸς παραγίγνεται βοηθῶν ἐκ Ναυπάκτου δώδεκα ναυσὶ καὶ Μεσσηνίων πεντακοσίοις ὁπλίταις· ξύμβασίν τε ἔπρασσε καὶ πείθει ὥστε ξυγχωρῆσαι ἀλλήλοις δέκα μὲν ἄνδρας τοὺς αἰτιωτάτους κρῖναι, οἳ οὐκέτι ἔμειναν, τοὺς δ᾿ ἄλλους οἰκεῖν σπονδὰς πρὸς ἀλλήλους ποιησαμένους καὶ πρὸς Ἀθηναίους, ὥστε τοὺς αὐτοὺς ἐχθροὺς καὶ φίλους νομίζειν. καὶ ὁ μὲν ταῦτα πράξας ἔμελλεν ἀποπλεύσεσθαι· οἱ δὲ τοῦ δήμου προστάται πείθουσιν αὐτὸν πέντε μὲν ναῦς τῶν αὐτοῦ σφίσι καταλιπεῖν, ὅπως ἧσσόν τι ἐν κινήσει ὦσιν οἱ ἐναντίοι, ἴσας δὲ αὐτοὶ πληρώσαντες ἐκ σφῶν αὐτῶν ξυμπέμψειν. καὶ ὁ μὲν ξυνεχώρησεν, οἱ δὲ τοὺς ἐχθροὺς κατέλεγον ἐς τὰς ναῦς. δείσαντες δὲ ἐκεῖνοι μὴ ἐς τὰς Ἀθήνας ἀποπεμφθῶσι καθίζουσιν ἐς τὸ τῶν Διοσκόρων ἱερόν. Νικόστρατος δὲ αὐτοὺς ἀνίστη τε καὶ παρεμυθεῖτο. ὡς δ᾿ οὐκ ἔπειθεν, ὁ δῆμος ὁπλισθεὶς ἐπὶ τῇ προφάσει ταύτῃ, ὡς οὐδὲν αὐτῶν ὑγιὲς διανοουμένων τῇ τοῦ μὴ ξυμπλεῖν ἀπιστίᾳ, τά τε ὅπλα αὐτῶν ἐκ τῶν οἰκιῶν ἔλαβε καὶ αὐτῶν τινὰς οἷς ἐπέτυχον, εἰ μὴ Νικόστρατος ἐκώλυσε, διέφθειραν ἄν. ὁρῶντες δὲ οἱ ἄλλοι τὰ γιγνόμενα καθίζουσιν ἐς τὸ Ἥραιον ἱκέται καὶ γίγνονται οὐκ ἐλάσσους τετρακοσίων. ὁ δὲ δῆμος δείσας μή τι νεωτερίσωσιν ἀνίστησί τε αὐτοὺς πείσας καὶ διακομίζει ἐς τὴν πρὸ τοῦ Ἡραίου νῆσον, καὶ τὰ ἐπιτήδεια ἐκεῖσε αὐτοῖς διεπέμπετο.

ΚΕΙΜΕΝΟ ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ	ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΣΤΗ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ
(§75) τῇ δὲ ἐπιγιγνομένῃ ἡμέρᾳ	Και την επόμενη μέρα
Νικόστρατος	ο Νικόστρατος,
ὁ Διειτρέφους	ο γιός του Διειτρέφη,
στρατηγὸς Ἀθηναίων	στρατηγός των Αθηναίων,
παραγίγνεται	καταφτάνει
ἐκ Ναυπάκτου	από τη Ναύπακτο
βοηθῶν	σε βοήθεια
δώδεκα ναυσὶ	με δώδεκα πλοία
καὶ πεντακοσίοις ὁπλίταις	και πεντακόσιους οπλίτες
Μεσσηνίων·	Μεσσηνίους·
ἔπρασσε τε	και διαπραγματεύονταν
ξύμβασίν	μια συμφωνία
καὶ πείθει	και τους πείθει
ὥστε ξυγχωρῆσαι	να συμφωνήσουν
ἀλλήλοις	μεταξύ τους
κρῖναι μὲν	να δικάσουν
δέκα ἄνδρας	δέκα άντρες,
τοὺς αἰτιωτάτους,	τους πρωταιτίους,
οἳ οὐκέτι ἔμειναν,	οι οποίοι εξάλλου δεν έμεναν πια εκεί
τοὺς δ᾿ ἄλλους οἰκεῖν	και οι άλλοι να παραμείνουν εκεί,
ποιησαμένους σπονδὰς	αφού κάνουν συμφωνία
πρὸς ἀλλήλους	μεταξύ τους
καὶ πρὸς Ἀθηναίους,	και με τους Αθηναίους,
ὥστε νομίζειν	με τον όρο να θεωρούν
τοὺς αὐτοὺς	τους ίδιους
ἐχθροὺς καὶ φίλους.	εχθρούς και φίλους.
καὶ ὁ μὲν	Και εκείνος,
πράξας ταῦτα	αφού πέτυχε αυτά,
ἔμελλεν	ήταν έτοιμος
ἀποπλεύσεσθαι·	να φύγει με τα πλοία·
οἱ δὲ προστάται	τότε οι αρχηγοί
τοῦ δήμου	των δημοκρατικών
πείθουσιν αὐτὸν	τον πείθουν
καταλιπεῖν σφίσι	να αφήσει σε αυτούς
πέντε μὲν ναῦς	πέντε πλοία
τῶν αὐτοῦ,	αφού τα επανδρώσουν με δικά τους πληρώματα από τα δικά του,
ὅπως οἱ ἐναντίοι ὦσιν	για να είναι οι αντίπαλοι
ἧσσόν τι ἐν κινήσει,	λιγότερο πρόθυμοι να κάνουν κίνημα,
αὐτοὶ δὲ	και ότι οι ίδιοι
ξυμπέμψειν	θα του δώσουν μαζί του,
πληρώσαντες	αφού γεμίσουν,
ἴσας	ισάριθμα πλοία
ἐκ σφῶν αὐτῶν.	από αυτούς τους ίδιους.
καὶ ὁ μὲν ξυνεχώρησεν,	Εκείνος τότε συμφώνησε,
οἱ δὲ κατέλεγον	αυτοί όμως διάλεγαν ως πληρώματα
ἐς τὰς ναῦς	για τα πλοία
τοὺς ἐχθροὺς.	τους εχθρούς τους.
ἐκεῖνοι δὲ δείσαντες	Επειδή όμως φοβήθηκαν εκείνοι,
μὴ ἀποπεμφθῶσι	μήπως τους στείλουν
ἐς τὰς Ἀθήνας	στην Αθήνα,
καθίζουσιν	καταφεύγουν ως ικέτες
ἐς τὸ ἱερόν	στο ναό
τῶν Διοσκόρων.	των Διοσκούρων.
Νικόστρατος δὲ	Και ο Νικόστρατος
ἀνίστη αὐτοὺς τε	προσπαθούσε να τους σηκώσει
καὶ παρεμυθεῖτο.	και να τους καθησυχάσει.
ὡς δ᾿ οὐκ ἔπειθεν,	Επειδή όμως δεν τους έπειθε,
ὁ δῆμος	οι δημοκρατικοί,
ἐπὶ ταύτῃ τῇ προφάσει	για το λόγο αυτό
ὁπλισθεὶς,	αφού οπλίστηκαν,
ὡς αὐτῶν	γιατί, καθώς
διανοουμένων	πίστευαν
οὐδὲν ὑγιὲς	ότι κανένα καλό σκοπό δεν φαίνονταν να έχουν αυτοί (οι ολιγαρχικοί)
τῇ ἀπιστίᾳ	με τη δυσπιστία τους
τοῦ μὴ ξυμπλεῖν,	να αποπλεύσουν μαζί,
ἔλαβε τά τε ὅπλα αὐτῶν	πήραν τα όπλα τους
ἐκ τῶν οἰκιῶν	από τα σπίτια (των ολιγαρχικών)
καὶ τινὰς αὐτῶν	και μερικούς απ’ αυτούς
οἷς ἐπέτυχον,	που κατά τύχη συνάντησαν,
εἰ μὴ ἐκώλυσε	αν δεν τους είχε εμποδίσει
Νικόστρατος,	ο Νικόστρατος,
διέφθειραν ἄν.	θα σκότωναν.
ὁρῶντες δὲ οἱ ἄλλοι	Καθώς λοιπόν έβλεπαν οι άλλοι
τὰ γιγνόμενα	αυτά που γίνονταν
καθίζουσιν ἱκέται	καταφεύγουν και κάθονται ως ικέτες
ἐς τὸ Ἥραιον	στο ναό της Ήρας
καὶ γίγνονται	και μαζεύονται
οὐκ ἐλάσσους	όχι λιγότερο
τετρακοσίων.	από τετρακόσιους.
ὁ δὲ δῆμος	Οι δημοκρατικοί τότε,
δείσας	επειδή φοβήθηκαν
μή τι νεωτερίσωσιν	μήπως επιχειρήσουν κάποια πολιτική μεταβολή,
πείσας	αφού τους έπεισαν,
ἀνίστησί τε αὐτοὺς	τους σηκώνουν από εκεί,
καὶ διακομίζει	και τους μεταφέρουν
ἐς τὴν νῆσον	στο νησί
πρὸ τοῦ Ἡραίου,	απέναντι από το ναό της Ήρας,
καὶ τὰ ἐπιτήδεια	και τα αναγκαία τρόφιμα
ἐκεῖσε	εκεί
διεπέμπετο αὐτοῖς.	στέλνονταν σ’ αυτούς.

Β' Ερμηνευτικά σχόλια 

Το κεφάλαιο ξεκινάει με την περίπου στερεότυπη πια φράση "τῇ δὲ ἐπιγιγνομένῃ ἡμέρᾳ", δηλαδή την επόμενη μέρα. Εννοείται ότι τα γεγονότα αυτά δεν γίνονταν απαραίτητα από την μια μέρα στην άλλη, αλλά ο ιστορικός τα παρουσιάζει συγχωνευμένα στο χρόνο για να κερδίζει σε δραματική εντύπωση. Η δραματική κατάσταση στην οποία βρίσκονταν οι Κερκυραίοι ολιγαρχικοί, μόνοι, χωρίς συμμάχους, αβοήθητοι και νικημένοι, επιδεινώνεται περαιτέρω από την άφιξη μιας μοίρας δώδεκα αθηναϊκών πλοίων υπό την ηγεσία του Αθηναίου στρατηγού Νικόστρατου, γιου του Διειτρέφη. Βασικό χαρακτηριστικό της μοίρας αυτής είναι ότι προέρχεται από την Ναύπακτο και ότι επιβαίνουν σ' αυτήν 500 Μεσσήνιοι στρατιώτες. Κατ' αρχάς πρέπει να τονίσουμε ότι 

αθηναϊκή τρίηρης

βασικό αθηναϊκό πολεμικό δόγμα ήταν ο διασκορπισμός του στόλου σε μικρές μοίρες σε όλες τις θάλασσες για λόγους περιπολίας, αστυνόμευσης και δυναμικής επέμβασης. Οι Αθηναίοι φοβόντουσαν ότι, αν έχουν συγκεντρωμένο όλο το στόλο τους σε ένα σημείο, θα υπάρχει πάντοτε ο κίνδυνος της ήττας και πλήρους καταστροφής των πλοίων, πλήγμα που θα ήταν τελειωτικό για την Αθήνα. Έτσι είχαν διαμοιράσει ένα μέρος του στόλου σε διαφορετικά σημεία της ανατολικής Μεσογείου, ενώ διατηρούσαν σε ετοιμότητα έναν ικανοποιητικό αριθμό στο λιμάνι του Πειραιά. Στους νεώσοικους του Πειραιά παρέμενε πάντοτε σε εφεδρεία ένας αριθμός που ξεκινούσε από 80 και έφτανε τα 200 πλοία, ανάλογα με την περίοδο και την οικονομική κατάσταση της Αθήνας. Ο Νικόστρατος, καταγόμενος από τη Λεοντίδα φυλή, ήταν ένας από τους πιο διακεκριμένους στρατηγούς στη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου και συμμετείχε σε επιχειρήσεις των Αθηναίων εναντίον των Κυθήρων και της Σικυώνας (Χαλκιδική) μαζί με το Νικία. Πάνω στα πλοία επέβαιναν και 500 Μεσσήνιοι οπλίτες που έμεναν στη Ναύπακτο. Το 465 οι - καταπιεσμένοι από τους Λάκωνες - κάτοικοι της Μεσσηνίας (νοτιοδυτική Πελοπόννησος) εξεγέρθηκαν εναντίον των κατακτητών τους και πολιορκήθηκαν από τους Σπαρτιάτες στο οχυρό της Ιθώμης. Η πολιορκία άντεξε μέχρι το 460 π.Χ., οπότε με παρέμβαση των Αθηναίων, χιλιάδες Μεσσήνιοι μεταφέρθηκαν στη Ναύπακτο (πόλη απέναντι περίπου από τη σημερινή Πάτρα, στον Κορινθιακό κόλπο). Κατανοούμε εύκολα ότι οι Μεσσήνιοι ήταν φανατισμένοι τόσο εναντίον των Σπαρτιατών, όσο και των οπαδών της ολιγαρχίας που υποστηρίζονταν πάντοτε από τη Σπάρτη. Επιπλέον θεωρούνταν αξιόμαχοι και ικανοί σε όλες τις μορφές στρατιωτικών επιχειρήσεων. Ο Νικόστρατος, παρά τη αδύναμη θέση των Κερκυραίων ολιγαρχικών, δεν υπαγόρευσε όρους από θέση ισχύος, αλλά προσπάθησε με διαπραγματεύσεις να οδηγήσει σε συμφωνία τις αντίπαλες παρατάξεις των Κερκυραίων. Μάλιστα, αρχικά φάνηκε ότι τα κατάφερε. Το περιεχόμενο της συμφωνίας βασιζόταν στην αποδοχή, εκ μέρους όλων των πλευρών, της ένταξης της Κέρκυρας στους κόλπους της Αθηναϊκής Συμμαχίας ("σπονδὰς πρὸς ἀλλήλους ποιησαμένους καὶ πρὸς Ἀθηναίους, ὥστε τοὺς αὐτοὺς ἐχθροὺς καὶ φίλους νομίζειν"). Με αυτό το τρόπο η Κέρκυρα δενόταν από το άρμα της Αθήνας η οποία λειτουργούσε πλέον ως αποτελεσματική ασπίδα για την Κέρκυρα σε οποιαδήποτε πελοποννησιακή επιβουλή. Επίσης θα δικάζονταν οι δέκα ολιγαρχικοί που ήταν υπεύθυνοι για την ανώμαλη πολιτική κατάσταση που προέκυψε (σφαγή των Κερκυραίων δημοκρατικών, κατάληψη της εξουσίας, τρομοκρατία κ.α.) ("πείθει ὥστε ξυγχωρῆσαι ἀλλήλοις δέκα μὲν ἄνδρας τοὺς αἰτιωτάτους κρῖναι"). Ταυτόχρονα ο Θουκυδίδης μας ενημερώνει ότι αυτοί οι άντρες "οὐκέτι ἔμειναν", αλλά προφανώς εγκατέλειψαν το νησί όταν είδαν ότι η κατάσταση επιδεινωνόταν γι' αυτό. Η ένταξη του νησιού στην Αθηναϊκή Συμμαχία ικανοποιούσε απολύτως τους δημοκρατικούς Κερκυραίους, οι οποίοι, ωστόσο, έπρεπε να δεχθούν ότι θα συνυπήρχαν στο εξής με τους ολιγαρχικούς, αφού αποφασίστηκε "τοὺς δ᾿ ἄλλους οἰκεῖν". Οι όροι αυτοί μπορούν να χαρακτηριστούν εξαιρετικά μετριοπαθείς, ειδικά αν λάβουμε το μέγεθος της αποδυνάμωσης της ολιγαρχικής παράταξης, μιας παράταξης που είχε υποστεί αλλεπάλληλες απώλειες και γι΄αυτό είχε χάσει μεγάλο μέρος της διαπραγματευτικής της ισχύος. Αυτή η μετριοπάθεια οφείλεται κυρίως στην προσωπικότητα του Νικόστρατου, ο οποίος προτιμάει την συνδιαλλαγή από την επιβολή, τη διαπραγμάτευση από τη βία. Ο Αθηναίος στρατηγός - για τον οποίο γνωρίζουμε τόσα λίγα -  πρέπει να θεωρούσε σημαντικό τον ανθρώπινο παράγοντα και να έδινε μια προτεραιότητα στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Επιπλέον, με την ειρήνευση στην Κέρκυρα, θα μπορούσαν οι κάτοικοι να επιστρέψουν στις ειρηνικές τους ασχολίες και να αποκατασταθεί η τάξη το συντομότερο δυνατό, γεγονός από το οποίο μπορούσε να ωφεληθεί άμεσα και η ίδια η Αθήνα. 

Αφού τακτοποίησε αυτά τα θέματα ("ὁ μὲν ταῦτα πράξας"), ο Νικόστρατος "ἔμελλεν ἀποπλεύσεσθαι", δηλ. ετοιμαζόταν να αναχωρήσει. Προφανώς ο ίδιος δεν είχε αντιληφθεί ούτε το βάθος του διχασμού ούτε το μέγεθος του προβλήματος που είχε δημιουργηθεί ανάμεσα στους κατοίκους του νησιού. Οι αρχηγοί των Κερκυραίων δημοκρατικών ("οἱ δὲ τοῦ δήμου προστάται") κατάφεραν να πείσουν το Νικόστρατο να αφήσει στο νησί πέντε πλοία με δικά του πληρώματα και οι ίδιοι με τη σειρά τους θα του έδιναν πέντε πλοία με κερκυραϊκά πληρώματα ("πείθουσιν αὐτὸν πέντε μὲν ναῦς τῶν αὐτοῦ σφίσι καταλιπεῖν...ἴσας δὲ αὐτοὶ πληρώσαντες ἐκ σφῶν αὐτῶν ξυμπέμψειν"). Σκοπός αυτού του αιτήματος των Κερκυραίων, ήταν προφανώς η διασφάλιση της εφαρμογής της συμφωνίας που είχε συναφθεί αλλά και ο φόβος που υπήρχε "ὅπως ἧσσόν τι ἐν κινήσει ὦσιν οἱ ἐναντίοι", μήπως δηλ. κάνουν κάποια εχθρική ενέργεια οι αντίπαλοι, και επομένως μήπως τεθούν σε κίνδυνο οι δημοκρατικοί. Εδώ ακριβώς φαίνεται σε πρώτη φάση η καχυποψία που υπήρχε ανάμεσα στους δημοκρατικούς και τους ολιγαρχικούς. 
Ο Νικόστρατος ατυχώς υποχώρησε ("καὶ ὁ μὲν ξυνεχώρησεν") στο αίτημα των δημοκρατικών (και πιθανότατα το μετάνιωσε στη συνέχεια, όταν ήταν πια αργά). Οι Κερκυραίοι δημοκρατικοί, άρχισαν να γεμίσουν τα πλοία που επρόκειτο να δώσουν στο Νικόστρατο, αντί όμως να τοποθετούν Κερκυραίους χωρίς να ελέγχουν τα πολιτικά τους φρονήματα, εκείνοι έδειχναν ιδιαίτερη προτίμηση στους ολιγαρχικούς συμπολίτες τους ("οἱ δὲ τοὺς ἐχθροὺς κατέλεγον ἐς τὰς ναῦς"). Η ενέργεια αυτή προκαλεί κύμα καχυποψίας στους ολιγαρχικούς οι οποίοι φοβήθηκαν ("δείσαντες δὲ ἐκεῖνοι μὴ ἐς τὰς Ἀθήνας ἀποπεμφθῶσι") μήπως μεταφερθούν στην Αθήνα. Αν συνέβαινε κάτι τέτοιο, ήταν σχεδόν βέβαιη η θανατική τους καταδίκη ή στην καλύτερη των περιπτώσεων η πολύχρονη φυλάκισή τους κάτω από ασταθείς συνθήκες. Γι' αυτό στη συνέχεια οι ολιγαρχικοί "καθίζουσιν ἐς τὸ τῶν Διοσκόρων ἱερόν" (Διόσκουροι = Διός + κόροι = γιοί του Διός. Πρόκειται για τον Κάστορα και τον Πολυδεύκη, γιούς του Δία και της Λήδας και αδερφούς της "ωραίας" Ελένης). Η αναζήτηση της ασφάλειας στην ικεσία είναι ένα συνηθισμένο φαινόμενο στην ελληνική αρχαιότητα. Η πιο γνωστή και διαδεδομένη μορφή ικεσίας είναι η παρουσία του ικέτη και η επαφή του με το βωμό ή του υλικό ενός ιερού ναού. Αυτόματα απαγορευόταν με την κατηγορία της ιεροσυλίας να αποσπαστεί κάποιος χωρίς της θέληση του από το σημείο αυτό και έπρεπε να ακουστεί το αίτημά του (χωρίς ωστόσο να έπρεπε να γίνει και σεβαστό). Προφανώς εδώ οι ολιγαρχικοί καταφεύγουν ως ικέτες για να αποφύγουν τη μεταφορά στην Αθήνα ή ενδεχομένως και κάποια αντίποινα των δημοκρατικών. Ο Νικόστρατος, από τη δική του πλευρά, βλέποντας τις προσπάθειές του να δυναμιτίζονται, προσπάθησε για άλλη μια φορά να παρέμβει συμβουλεύοντάς τους να μετακινηθούν από τους βωμούς ("Νικόστρατος δὲ αὐτοὺς ἀνίστη τε καὶ παρεμυθεῖτο") και παρέχοντας τους ηθική υποστήριξη, μάλλον όμως χωρίς αποτέλεσμα, αφού δεν κατάφερε να τους πείσει ("ὡς δ᾿ οὐκ ἔπειθεν"). Για άλλη μια φορά διαφαίνεται η προσωπικότητα του Νικόστρατου ο οποίος, ενώ θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει βία για την αντιμετώπιση αυτών των φαινομένων, ωστόσο δεν το πράττει, αλλά καταφεύγει για άλλη μια φορά στη συνδιαλλαγή και την πειθώ. Προσέξτε τον τρόπο με τον οποίο η κάθε παράταξη αντιλαμβάνεται με διαφορετικό τρόπο τις ενέργειες της άλλης παράταξης και αντιδρά με δυναμικό τρόπο, ώστε στο τέλος η σύγκρουση να είναι αναπόφευκτη. Οι δημοκρατικοί, βλέποντας τους ολιγαρχικούς να αρνούνται να μπουν στα πλοία ("ὡς οὐδὲν αὐτῶν ὑγιὲς διανοουμένων τῇ τοῦ μὴ ξυμπλεῖν ἀπιστίᾳ") θεωρούσαν ότι μηχανεύονταν διάφορες επιθετικές ενέργειες και δεν σκεφτόντουσαν τίποτε καλό. Παράλληλα μάλιστα, οι δημοκρατικοί εξοπλίζονται με αφορμή την συμπεριφορά των ολιγαρχικών ("ὁ δῆμος ὁπλισθεὶς ἐπὶ τῇ προφάσει ταύτῃ") και αφαιρεί τα όπλα από τις κατοικίες των τελευταίων ("τά τε ὅπλα αὐτῶν ἐκ τῶν οἰκιῶν ἔλαβε") προφανώς με σκοπό τον αφοπλισμό τους. Εδώ, ο Θουκυδίδης μας πληροφορεί ότι μερικοί ολιγαρχικοί κινδύνευσαν να δολοφονηθούν από τους δημοκρατικούς που τους συνάντησαν στο δρόμο ("καὶ αὐτῶν τινὰς οἷς ἐπέτυχον...διέφθειραν ἄν"). Για άλλη μια φορά η παρέμβαση του Νικόστρατου ("εἰ μὴ Νικόστρατος ἐκώλυσε") απέτρεψε την εκδήλωση δολοφονιών και το εκ νέου ξέσπασμα της εμφύλιας σύγκρουσης. Δεν χρειάζεται φυσικά και πολλή σκέψη για να αντιληφθούμε ότι, υπό τις παρούσες συνθήκες αμοιβαίας καχυποψίας και μίσους, είναι ανέφικτη οποιαδήποτε διαδικασία ειρήνευσης, οπότε και μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι οι προσπάθειες του Νικόστρατου μάλλον είχαν πέσει στο κενό. Μετά από τις τελευταίες ενέργειες των δημοκρατικών, νέο κύμα φόβου καταλαμβάνει τους ολιγαρχικούς με αποτέλεσμα  να συγκεντρώνονται ως ικέτες στο ναό της Ήρας όχι λιγότερο από 400 ολιγαρχικοί ("ὁρῶντες δὲ οἱ ἄλλοι τὰ γιγνόμενα καθίζουσιν ἐς τὸ Ἥραιον ἱκέται καὶ γίγνονται οὐκ ἐλάσσους τετρακοσίων"). Σύμφωνα με το (γεμάτο λάθη) σχολικό βιβλίο, ο ναός της Ήρας πρέπει να ήταν τοποθετημένος κάπου στην περιοχή της σημερινής "Σπηλιάς" στο παλαιό λιμάνι, απέναντι από το Βίδο. Όμως οι αρχαιολόγοι διαφωνούν ριζικά και υποστηρίζουν ότι η περιοχή του Κανονιού, κοντά στο Καρδάκι είναι αυτή που βρίσκεται το "Ἥραιον". Είναι πολύ πιθανόν απέναντι από το ναό αυτό να βρισκόταν ένα νησάκι το οποίο με τις γεωλογικές μεταβολές των αιώνων να καταβυθίστηκε. Μάλιστα μια μεγάλη ξέρα στη θαλάσσια περιοχή μπορεί να είναι ό,τι έχει απομείνει από το νησάκι αυτό. Τελικά, οι δημοκρατικοί σαστισμένοι από την έκταση του φαινομένου και επειδή φοβόντουσαν τυχόν συνωμοτικές ενέργειες εκ μέρους των αντιπάλων τους, καταφέρουν να πείσουν τους ικέτες να τους μεταφέρουν στο νησάκι απέναντι από το ναό της Ήρας, όπου τους μετέφεραν τα αναγκαία εφόδια σε καθημερινό επίπεδο ("ἀνίστησί τε αὐτοὺς πείσας καὶ διακομίζει ἐς τὴν πρὸ τοῦ Ἡραίου νῆσον, καὶ τὰ ἐπιτήδεια ἐκεῖσε αὐτοῖς διεπέμπετο").    
Προσέξτε στην ενότητα αυτή το τρόπο με τον οποίο μια ενέργεια της μιας παράταξης παραφράζεται από την αντίθετη και δημιουργεί εκ μέρους της νέες αντιδράσεις με απρόβλεπτες συνέπειες. Ιδιαίτερη σημασία έχει η σχηματική απόδοση τύπου δράση - αντίδραση/νέα δράση - νέα αντίδραση κ.ο.κ. 

1. ΔΡΑΣΗ: Οι δημοκρατικοί επιβιβάζουν ολιγαρχικούς στα πλοία > ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ: οι ολιγαρχικοί φοβούνται ότι θα τους μεταφέρουν στην Αθήνα και πηγαίνουν ως ικέτες στα ιερά.
2. ΝΕΑ ΔΡΑΣΗ: Οι δημοκρατικοί φοβούνται ότι η άρνηση των ολιγαρχικών να επιβιβαστούν στα πλοία σημαίνει ότι καταστρώνουν μια συνωμοσία. Αφοπλίζουν τους αντιπάλους τους και παραλίγο να σκοτώσουν μερικούς από αυτούς > ΝΕΑ ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ: οι ολιγαρχικοί φοβούνται για τη ζωή τους και γεμίζουν τους βωμούς με νέους ικέτες. 
3. ΝΕΑ ΔΡΑΣΗ : Οι δημοκρατικοί εκλαμβάνουν το νέο κύμα ολιγαρχικών - ικετών ως απόπειρα των αντιπάλων τους για ανατροπή του πολιτικού σκηνικού. Προληπτική μεταφορά των ικετών σε νησί απέναντι από το ναό της Ήρας. 

Αυτά είναι τα φυσιολογικά αποτελέσματα μιας "δηλητηριασμένης" από τη διχόνοια και την καχυποψία πολιτικής σκηνής, στην οποία οι μετριοπαθείς φωνές και η λογική σκέψη καταπνίγονται από τα ακραία πάθη. Ουσιαστικά πρόκειται για το ίδιο σκηνικό που στήθηκε οποτεδήποτε και οπουδήποτε εκδηλώθηκε εμφύλιος πόλεμος (π.χ. Ισπανία 1936-1939, Ελλάδα 1946-1949 κ.α.). 
Μπορούμε επίσης - προς το παρόν - να εντοπίσουμε και το ρόλο που διαδραματίζουν στον εμφύλιο πόλεμο οι ξένες δυνάμεις. Ας αναρωτηθούμε π.χ. κατά πόσο η Αθήνα, η Σπάρτη ή η Κόρινθος ενδιαφέρονταν περισσότερο για το καλό της Κέρκυρας παρά για το δικό τους συμφέρον.