Θουκυδίδης "Ιστοριών" Γ' 77

Α' Κείμενο & μετάφραση 

[77] οἱ δὲ πολλῷ θορύβῳ καὶ πεφοβημένοι τά τ᾿ ἐν τῇ πόλει καὶ τὸν ἐπίπλουν παρεσκευάζοντό τε ἅμα ἑξήκοντα ναῦς καὶ τὰς αἰεὶ πληρουμένας ἐξέπεμπον πρὸς τοὺς ἐναντίους, παραινούντων Ἀθηναίων σφᾶς τε ἐᾶσαι πρῶτον ἐκπλεῦσαι καὶ ὕστερον πάσαις ἅμα ἐκείνους ἐπιγενέσθαι. ὡς δὲ αὐτοῖς πρὸς τοῖς πολεμίοις ἦσαν σποράδες αἱ νῆες, δύο μὲν εὐθὺς ηὐτομόλησαν, ἐν ἑτέραις δὲ ἀλλήλοις οἱ ἐμπλέοντες ἐμάχοντο, ἦν δὲ οὐδεὶς κόσμος τῶν ποιουμένων. ἰδόντες δὲ οἱ Πελοποννήσιοι τὴν ταραχὴν εἴκοσι μὲν ναυσὶ πρὸς τοὺς Κερκυραίους ἐτάξαντο, ταῖς δὲ λοιπαῖς πρὸς τὰς δώδεκα ναῦς τῶν Ἀθηναίων, ὧν ἦσαν αἱ δύο Σαλαμινία καὶ Πάραλος. 

(§77) οἱ δὲ	Εκείνοι τότε,
πολλῷ θορύβῳ	εξαιτίας της πολλής ταραχής
καὶ πεφοβημένοι	και επειδή φοβούνταν
τά τ᾿ ἐν τῇ πόλει	για όσα συνέβαιναν στην πόλη
καὶ τὸν ἐπίπλουν	και την επίθεση ,
παρεσκευάζοντό τε ἅμα	άρχιζαν να ετοιμάζουν αμέσως
ἑξήκοντα ναῦς	εξήντα πλοία
καὶ τὰς αἰεὶ πληρουμένας	και όσα κάθε φορά επανδρώνονταν
ἐξέπεμπον	τα έστελναν
πρὸς τοὺς ἐναντίους,	εναντίον των εχθρών,
παραινούντων	αν και τους συμβούλευαν
Ἀθηναίων	οι Αθηναίοι
ἐᾶσαι τε σφᾶς	να τους αφήσουν αυτούς
ἐκπλεῦσαι πρῶτον	να εκπλεύσουν πρώτοι
καὶ ὕστερον ἐκείνους	και ύστερα εκείνοι
ἐπιγενέσθαι ἅμα	να ακολουθήσουν μαζί
πάσαις.	με όλα (τα πλοία).
ὡς δὲ αἱ νῆες αὐτοῖς	Και όταν τα πλοία τους
ἦσαν	βρέθηκαν
πρὸς τοῖς πολεμίοις	σε επαφή με τον εχθρό
σποράδες,	σκορπισμένα εδώ και εκεί,
δύο μὲν εὐθὺς	δυο αμέσως
ηὐτομόλησαν,	αυτομόλησαν,
ἐν ἑτέραις δὲ	ενώ σε άλλα
οἱ ἐμπλέοντες	οι επιβαίνοντες
ἐμάχοντο ἀλλήλοις,	συγκρούονταν μεταξύ τους
οὐδεὶς δὲ κόσμος ἦν	και δεν υπήρχε καμία τάξη
τῶν ποιουμένων.	σ’ αυτά που γίνονταν.
οἱ δὲ Πελοποννήσιοι	Και οι Πελοποννήσιοι,
ἰδόντες τὴν ταραχὴν	όταν είδαν την αναταραχή,
ἐτάξαντο	παρατάχτηκαν
εἴκοσι μὲν ναυσὶ	με είκοσι πλοία
πρὸς τοὺς Κερκυραίους,	απέναντι στους Κερκυραίους,
ταῖς δὲ λοιπαῖς	ενώ με τα υπόλοιπα,
πρὸς τὰς δώδεκα ναῦς	εναντίον των δώδεκα πλοίων
τῶν Ἀθηναίων,	των Αθηναίων,
ὧν αἱ δύο ἦσαν	μεταξύ των οποίων τα δυο ήταν
Σαλαμινία καὶ Πάραλος.	η Σαλαμινία και η Πάραλος.

Β' Ερμηνευτικά σχόλια 

Η ξαφνική επίθεση των Πελοποννησίων από τα Σύβοτα με στόχο την Κέρκυρα, προκάλεσε μεγάλη αναταραχή και πανικό στους Κερκυραίους δημοκρατικούς ("πολλῷ θορύβῳ") όχι μόνο επειδή κινδύνευαν από αυτήν αλλά και επειδή φοβόντουσαν τη συμπεριφορά και τις αντιδράσεις των ολιγαρχικών συμπολιτών τους ("καὶ πεφοβημένοι τά τ᾿ ἐν τῇ πόλει"). Κάτω από αυτές τις συνθήκες επανδρώνουν 60 πλοία για να αντιμετωπίσουν τους αντιπάλους ("παρεσκευάζοντό τε ἅμα ἑξήκοντα ναῦς"). Εδώ αξίζει να γίνουν δυο επισημάνσεις: 1) Οι Κερκυραίοι διέθεταν τον τρίτο μεγαλύτερο στόλο στον ελλαδικό χώρο μετά την Αθήνα και την Κόρινθο (λίγο περισσότερα από 100 πλοία αναφέρουν διάφορες πηγές), ωστόσο αυτός ο στόλος δεν είναι αμιγώς στρατιωτικός, αλλά, ανάλογα με τις περιστάσεις, εξυπηρετούσε τόσο εμπορικούς όσο και πολεμικούς σκοπούς. Μάλιστα οι Κερκυραίοι είχαν εξαιρετική ναυτική εμπειρία και στους δυο τομείς. 2) Πρέπει να κατανοήσουμε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο ότι, τις κρίσιμες εκείνες στιγμές, επικρατούσε κατάσταση απόλυτης σύγχυσης και δεν ήταν δυνατή οποιαδήποτε οργανωμένη αμυντική προσπάθεια εκ μέρους των Κερκυραίων.

Πράγματι οι Κερκυραίοι επανδρώνουν ένα - ένα τα πλοία τους με πληρώματα τόσο από δημοκρατικούς όσο και ολιγαρχικούς και στη συνέχεια κάθε ένα που επανδρώνουν το στέλνουν για να αντιμετωπίσει τους εχθρούς ("καὶ τὰς αἰεὶ πληρουμένας ἐξέπεμπον πρὸς τοὺς ἐναντίους"). Η τακτική αυτή ήταν εντελώς λανθασμένη, γιατί το κάθε κερκυραϊκό πλοίο που έβγαινε μόνο του στην ανοικτή θάλασσα αποτελούσε ένα θαυμάσιο στόχο για τον πελοποννησιακό στόλο. Οι Αθηναίοι παρεμβαίνουν, προτρέποντάς τους να αφήσουν την μοίρα του αθηναϊκού στόλου να καθυστερήσει τους εχθρούς και στη συνέχεια όλος μαζί ο κερκυραϊκός στόλος να παραταχθεί για μάχη ("ἐᾶσαι τε σφᾶς ἐκπλεῦσαι πρῶτον καὶ ὕστερον ἐκείνους ἐπιγενέσθαι ἅμα πάσαις"), προτροπή που προφανώς δεν εισακούστηκε από τους πανικόβλητους Κερκυραίους. Ο Θουκυδίδης μάλιστα χρησιμοποιεί την εναντιωματική μετοχή "παραινούντων" για να δείξει την κατάσταση στην οποία είχαν περιέλθει οι Κερκυραίοι, αλλά και εμμέσως την μετριοπάθεια του Νικόστρατου ο οποίος άφηνε τον τελευταίο λόγο στους συμμάχους του. 

Καθώς λοιπόν τα κερκυραϊκά πλοία ήταν διασκορπισμένα ("σποράδες") δυο από αυτά αυτομόλησαν αμέσως στον εχθρό ("ηὐτομόλησαν"). Προφανώς τα πληρώματά τους αποτελούνταν στο σύνολό τους από Κερκυραίους ολιγαρχικούς οι οποίοι ανέλαβαν τον έλεγχο των πλοίων και θεώρησαν ότι με αυτόν τον τρόπο θα σωθούν. Όμως και σε άλλα πλοία των Κερκυραίων υπήρχε αναταραχή, αφού γινόταν μάχη ("οἱ ἐμπλέοντες ἐμάχοντο ἀλλήλοις"). Ο Θουκυδίδης δεν μας εξηγεί ποιοι "ἐμάχοντο ἀλλήλοις", είναι όμως αρκετά εύκολο να υποθέσουμε ότι αυτοί ήταν οι ολιγαρχικοί και δημοκρατικοί που συγκρούονταν για τον έλεγχο των πλοίων. Από τα γεγονότα αυτά μπορούμε να αντιληφθούμε ότι οι ολιγαρχικοί ήταν πολύ περισσότεροι από αυτούς που είχαν μεταφερθεί στο νησί απέναντι στο Ήραιο, και με αφορμή αυτή τη ναυμαχία, βρήκαν την ευκαιρία να δράσουν υποκινούμενοι είτε από το ένστικτο της επιβίωσης είτε από κάποιο σχέδιο που εκπόνησαν επί τόπου, όταν ο πελοποννησιακός στόλος έκανε την εμφάνισή του. Κάτω από αυτές τις συνθήκες επικρατούσε πλήρης αταξία στον κερκυραϊκό στόλο ("οὐδεὶς δὲ κόσμος ἦν τῶν ποιουμένων"), γεγονός που ακύρωνε τον οποιοδήποτε αξιόμαχο χαρακτήρα αυτός διέθετε. Στην πραγματικότητα ο στόλος αυτός δεν μπορούσε να πραγματοποιήσει καμία ουσιαστική στρατιωτική εμπλοκή από την ώρα που δεν είχε διασφαλίσει την πειθαρχία και τη στοιχειώδη οργάνωση. Οι Πελοποννήσιοι όταν αντιλήφθηκαν την κατάσταση στην οποία είχε περιέλθει ο κερκυραϊκός στόλος, παρέταξαν απέναντί του 20 (από τα 63) πλοία που διέθεταν, ενώ απέναντι στα μόλις 12 αθηναϊκά παρέταξαν τα υπόλοιπα 43! Εδώ φαίνεται τι θεωρούσαν οι Πελοποννήσιοι ουσιαστική και σοβαρή απειλή και τι όχι. Τα αναστατωμένα από τις συγκρούσεις πάνω σε αυτά κερκυραϊκά πληρώματα δεν μπορούσαν να δημιουργήσουν κανένα πρόβλημα στο στόλο του Αλκίδα. Αντίθετα, δεν έπρεπε να υποτιμηθούν καθόλου τα - έστω ολιγάριθμα - αθηναϊκά πλοία. 
Οι Αθηναίοι, από πολλές δεκαετίες πιο πριν, είχαν αναπτύξει τις ικανότητές τους στην θάλασσα και είχαν ασκηθεί σε τόσο μεγάλο βαθμό στις ναυτικές τεχνικές, ώστε να θεωρούνται σχεδόν ακαταμάχητοι οποτεδήποτε βρίσκονταν στα πελάγη. Ο μεγάλος - και παρεξηγημένος - ηγέτης της Αθήνας, Θεμιστοκλής (527 ή 524 - 459 π.Χ.) είχε υιοθετήσει το δόγμα της αθηναϊκής κυριαρχίας και αυτοκρατορίας στη θάλασσα, δόγμα που επικράτησε για περισσότερα από 150 χρόνια. Η αλήθεια είναι ότι όποτε οι Πελοποννήσιοι συγκρούστηκαν με τους Αθηναίους στην θάλασσα είχαν αισθητά πολύ πιο μειωμένες πιθανότητες να νικήσουν απ' ότι όταν συγκρούονταν στην ξηρά. 
Ο ιστορικός στο τέλος προσθέτει με νόημα ότι ανάμεσα στη μοίρα του αθηναϊκού στόλου βρίσκονταν και η Σαλαμινία και η Πάραλος. Και τα δυο πλοία θεωρούνταν ιερά για τους Αθηναίους και χρησιμοποιούνταν ως επί το πλείστον είτε για την αποστολή πρεσβειών είτε για θρησκευτικές τελετουργίες. Εννοείται ότι και τα δυο ήταν κατασκευασμένα από τα καλύτερα υλικά και επανδρώνονταν αποκλειστικά από Αθηναίους πολίτες, γνωστούς για τα δημοκρατικά τους φρονήματα (Θουκυδίδης, Θ' 73,5). Συνήθως, όταν συμμετείχαν σε ναυτικές επιχειρήσεις, αποτελούσαν και την ναυαρχίδα, καθώς σ΄αυτά βρισκόταν ο ναύαρχος με το επιτελείο του. Τα ονόματα των συγκεκριμένων πλοίων αποδίδονται στα δυο μοναδικά πλοία που διέθετε η αρχαϊκή Αθήνα (πριν από τους Περσικούς πολέμους του 490 - 480 π.Χ.) εκ των οποίων η Σαλαμινία συνέδεε τον Πειραιά με τη Σαλαμίνα, ενώ η Πάραλος περιπολούσε στα "παράλια" της Αττικής. Η παρουσία αυτών των πλοίων στη μοίρα του Νικόστρατου ενίσχυε περαιτέρω τις επιχειρησιακές δυνατότητες των Αθηναίων, τις οποίες - πολύ ορθά, όπως θα δούμε παρακάτω - φοβόντουσαν οι Πελοποννήσιοι.