Θουκυδίδης "Ιστοριών" Γ' 79

Α' Κείμενο & μετάφραση 

[79]  Ἡ μὲν οὖν ναυμαχία τοιαύτη γενομένη ἐτελεύτα ἐς ἡλίου δύσιν, καὶ οἱ Κερκυραῖοι δείσαντες μὴ σφίσιν ἐπιπλεύσαντες ἐπὶ τὴν πόλιν ὡς κρατοῦντες οἱ πολέμιοι ἢ τοὺς ἐκ τῆς νήσου ἀναλάβωσιν ἢ καὶ ἄλλο τι νεωτερίσωσι, τούς τε ἐκ τῆς νήσου πάλιν ἐς τὸ Ἥραιον διεκόμισαν καὶ τὴν πόλιν ἐφύλασσον. οἱ δ᾿ ἐπὶ μὲν τὴν πόλιν οὐκ ἐτόλμησαν πλεῦσαι κρατοῦντες τῇ ναυμαχίᾳ, τρεῖς δὲ καὶ δέκα ναῦς ἔχοντες τῶν Κερκυραίων ἀπέπλευσαν ἐς τὴν ἤπειρον, ὅθενπερ ἀνηγάγοντο. τῇ δ᾿ ὑστεραίᾳ ἐπὶ μὲν τὴν πόλιν οὐδὲν μᾶλλον ἐπέπλεον, καίπερ ἐν πολλῇ ταραχῇ καὶ φόβῳ ὄντας καὶ Βρασίδου παραινοῦντος, ὡς λέγεται, Ἀλκίδᾳ, ἰσοψήφου δὲ οὐκ ὄντος· ἐπὶ δὲ τὴν Λευκίμμην τὸ ἀκρωτήριον ἀποβάντες ἐπόρθουν τοὺς ἀγρούς. 

ΚΕΙΜΕΝΟ ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ	ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΣΤΗ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ
(§79) καὶ οἱ Κερκυραῖοι	Και οι Κερκυραίοι,
δείσαντες	επειδή φοβήθηκαν
μὴ	μήπως,
ἐπιπλεύσαντες	αφού πλεύσουν
οἱ πολέμιοι	οι εχθροί
ἐπὶ τὴν πόλιν σφίσιν	εναντίον της πόλης τους,
ὡς κρατοῦντες	ως νικητές,
ἢ ἀναλάβωσιν	ή πάρουν πίσω
τοὺς ἐκ τῆς νήσου	τους εκεί αιχμαλώτους
ἢ νεωτερίσωσι	ή επιχειρήσουν
καὶ ἄλλο τι,	και κάτι άλλο εχθρικό,
τούς τε ἐκ τῆς νήσου	τους αιχμαλώτους από το νησί
διεκόμισαν πάλιν	τους μετέφεραν πίσω
ἐς τὸ Ἥραιον	στο ναό της Ήρας
καὶ ἐφύλασσον	και φρουρούσαν
τὴν πόλιν.	την πόλη τους.
οἱ δ᾿	Εκείνοι όμως (οι Πελοποννήσιοι),
κρατοῦντες	αν και ήταν νικητές
τῇ ναυμαχίᾳ	στη ναυμαχία,
οὐκ ἐτόλμησαν	δεν τόλμησαν
πλεῦσαι	να πλεύσουν
ἐπὶ μὲν τὴν πόλιν,	εναντίον της πόλης,
ἔχοντες δὲ	αλλά έχοντας
τρεῖς καὶ δέκα ναῦς	δεκατρία πλοία
τῶν Κερκυραίων	των Κερκυραίων
ἀπέπλευσαν	αναχώρησαν
ἐς τὴν ἤπειρον,	προς την ηπειρωτική στεριά,
ὅθενπερ	απ’ όπου ακριβώς
ἀνηγάγοντο.	ξεκίνησαν.
τῇ δ᾿ ὑστεραίᾳ	Και την επόμενη μέρα
οὐδὲν μᾶλλον μὲν	καθόλου περισσότερο
ἐπέπλεον	δεν έπλεαν
ἐπὶ τὴν πόλιν,	εναντίον της πόλης,
καίπερ ὄντας	αν και βρίσκονταν
ἐν πολλῇ ταραχῇ καὶ φόβῳ	σε μεγάλη σύγχυση και φόβο
καὶ, ὡς λέγεται,	και, καθώς λέγεται,
παραινοῦντος	αν και παρότρυνε
Βρασίδου	ο Βρασίδας
Ἀλκίδᾳ,	τον Αλκίδα,
οὐκ ὄντος δὲ	χωρίς όμως να έχει
ἰσοψήφου·	ίση ψήφο.
ἀποβάντες δὲ	Αφού όμως αποβιβάστηκαν
ἐπὶ τὴν Λευκίμμην	στη Λευκίμμη,
τὸ ἀκρωτήριον	το ακρωτήριο,
ἐπόρθουν τοὺς ἀγρούς.	λεηλατούσαν τα χωράφια.

Β' Ερμηνευτικά σχόλια 

Μετά την υποχώρησή τους από τη ναυμαχία και την τακτική ήττα τους, οι Κερκυραίοι βρίσκονται σε κατάσταση έντονου προβληματισμού και φόβου, επειδή ακριβώς υποψιάζονται μια αντεπίθεση των Πελοποννησίων (που θα ήταν και η φυσιολογική και αναμενόμενη έκβαση των γεγονότων). Αυτό όμως δεν είναι το μοναδικό τους πρόβλημα, καθώς φοβούνται και τις αντιδράσεις των ολιγαρχικών συμπολιτών τους οι οποίοι είτε μπορούν να συνεργήσουν μαζί με τους Πελοποννήσιους ("ἢ ἀναλάβωσιν τοὺς ἐκ τῆς νήσου") αφού απελευθερωθούν από αυτούς ή οργανώσουν κάποια εχθρική ενέργεια εναντίον των δημοκρατικών ("ἢ νεωτερίσωσι καὶ ἄλλο τι"). Για να έχουν λοιπόν υπό την άμεση εποπτεία τους τις κινήσεις των ολιγαρχικών τους μετέφεραν από το νησί (εντελώς αυθαίρετα το σχολικό βιβλίο ταυτίζει το νησί αυτό με το σημερινό Βίδο) στο οποίο τους είχαν μεταφέρει και τους τοποθέτησαν εκ νέου στο ναό της Ήρας. Ταυτόχρονα έλαβαν και όλα τα απαραίτητα μέτρα ασφαλείας, τοποθετώντας προφανώς φρουρές στην πόλη ("ἐφύλασσον τήν πόλιν"). 

Παρά τους φόβους των Κερκυραίων δημοκρατικών, η αναμενόμενη επίθεση από τον Πελοποννησιακό στόλο δεν έγινε ποτέ. Ο Θουκυδίδης τονίζει με ιδιαίτερη έμφαση ότι οι Πελοποννήσιοι "οὐκ ἐτόλμησαν πλεῦσαι ἐπὶ μὲν τὴν πόλιν". Η στάση αυτή κατά τον ιστορικό προφανώς οφείλεται στον φόβο που ένιωθαν από το βάρος μιας τέτοιας στρατιωτικής επιχείρησης, χωρίς να παραβλέπονται όμως και το αρνητικό κλίμα που σίγουρα θα κυριαρχούσε στο πελοποννησιακό στρατόπεδο από την αδυναμία επιτυχούς αντιμετώπισης του πολύ πιο ολιγάριθμου αθηναϊκού στόλου. Είχαμε δει ότι τα 12 πλοία των Αθηναίων δεν καταβλήθηκαν από τα 63 πελοποννησιακά. Χωρίς να αμφισβητηθεί η κατάσταση αυτή, πρέπει να λάβουμε υπόψη μας και την κόπωση των πληρωμάτων του πελοποννησιακού στόλου, ο οποίος είχε συμμετάσχει σε ατυχείς επιχειρήσεις στο Αιγαίο πέλαγος, επέστρεψε στην Κυλλήνη και, χωρίς σχεδόν καθόλου ανάπαυλα, διήνυσε την απόσταση από την Κυλλήνη ως την Κέρκυρα. Η επιδρομή των Πελοποννησίων δεν πραγματοποιήθηκε ούτε την ίδια μέρα με τη ναυμαχία ούτε όμως και την επομένη. Αντίθετα, τα 62 (πλέον) πελοποννησιακά πλοία μαζί με 13 κερκυραϊκά που είχαν αυτομολήσει, επέστρεψαν "ὅθενπερ ἀνηγάγοντο", δηλαδή στα Σύβοτα, στην παραθαλάσσια περιοχή της Ηπείρου, απέναντι από την Λευκίμμη. 

Η πολιτική που έπρεπε να ακολουθήσει ο πελοποννησιακός στόλος αποτέλεσε αντικείμενο προστριβής ανάμεσα στον ηγέτη του στόλου, Αλκίδα και τον σύμβουλό του, Βρασίδα. Ο παρορμητικός Βρασίδας επιθυμούσε την ανάληψη επιθετικής πρωτοβουλίας εναντίον της Κέρκυρας, την επίθεση δηλαδή εναντίον της πόλης, την απόβαση στρατιωτικών δυνάμεων και ίσως την υλοποίηση χερσαίων επιχειρήσεων. Αυτό όμως ήταν πολύ δύσκολο να αποφασιστεί από τον κλασικό σπαρτιάτη Αλκίδα ο οποίος δεν ήθελε ή δεν μπορούσε να λάβει μια τόσο τολμηρή πρωτοβουλία, θέτοντας σε ουσιαστικό κίνδυνο όλο το στόλο. Επιπλέον δεν πρέπει να παραγνώριζε και την εξάντληση των πληρωμάτων, παράγοντας που θα υπονόμευε οποιαδήποτε επιθετική ενέργεια. Αντίθετα, ο Βρασίδας σε ολόκληρη την πορεία του μέχρι και τον θάνατό του δεν δίστασε να πάρει τολμηρές πρωτοβουλίες με θεαματικά αποτελέσματα, φανερώνοντας με αυτόν τον τρόπο ότι η δική του λογική βρισκόταν πολύ μακριά από εκείνη του μέσου συντηρητικού Σπαρτιάτη. Όπως και να έχει το πράγμα, επιβλήθηκε τελικά η γνώμη του Αλκίδα ως αρχηγού του στόλου ("Βρασίδου...οὐκ ὄντος δὲ ἰσοψήφου") και την αμέσως επόμενη μέρα ο πελοποννησιακός στόλος πραγματοποίησε επιχείρηση απόβασης και λεηλασίας του νότιου ακρωτηρίου της Κέρκυρας, της Λευκίμμης. 
Η λεηλασία αποτελούσε (και συνεχίζει να αποτελεί) μια βασική παράμετρο του πολέμου. Αποτελούσε, θα λέγαμε, το δικαίωμα του ισχυρού, του νικητή. Ερευνώντας όμως προσεκτικά το φαινόμενο καταλήγουμε και σε άλλα συμπεράσματα εξίσου ενδιαφέροντα: α) οργανωμένη στρατιωτική υπηρεσία που θα είχε ως αποκλειστικό στόχο τη τροφοδοσία του στρατού, δεν υπήρχε την εποχή εκείνη. Επομένως η τροφοδοσία του στρατού γινόταν είτε με προμήθεια τροφίμων από τους ίδιους τους στρατιώτες και από τοπικές αγορές, είτε με λεηλασίες εχθρικών κυρίως περιοχών. Η λεηλασία εξυπηρετούσε λοιπόν τον πρωταρχικό στόχο της τροφοδοσίας. β) η λεηλασία αποτελούσε μέσο εκφοβισμού και άσκησης ψυχολογικής πίεσης στους αντιπάλους. Η πολιτική της «καμένης γης» ήταν ιδιαίτερα δημοφιλής από τα πανάρχαια χρόνια. γ) η λεηλασία εξύψωνε το ηθικό των επιτιθέμενων αφού τους προσέφερε διάφορα υλικά αγαθά χωρίς συνήθως ιδιαίτερο κόπο. Έτσι εξυψωνόταν το ηθικό του στρατού και βελτιωνόταν η ψυχολογική του κατάσταση. Είναι σαφές ότι η πολεμική λεία (αλλιώς = λαφυραγωγία, πλιάτσικο, διαγούμισμα κ.α.) αποτελούσε ένα βασικό κίνητρο για όσους στρέφονταν προς το στρατιωτικό επάγγελμα.